በለስ አልባ ገነት

Mulugeta Alebachew

Artwork by Vladimír Holina

ዛሬ . . .

ገነቴ በዘመን ኩሽና ውስጥ በእልፍ ዐይነት ወጥ ቤት የተሰራች የሆነ ዐይነት ልዩ ምግብ ሆናለች፡፡ የሆነ . . . የዐረብኛ አሰል ጠብ ብሎበት የኦሮምኛ አሻቦ የላሰ፤ በትግርኛ ባኒ የታጀበ፤ በጣሊያን ደንብ በሹካ የሚበላ በአማርኛ ሳሕን የቀረበ፤ የአፋር የበከል ጥብስ፡፡

መጠሪያዋ በየዘመኑ እየታደሰ፤ አንደበቷም በእልፍ ቋንቋ እየተቀለመ በብዙ ስሞች ውስጥ አልፋለች . . . ገነቴ፣ የጁ፣ ወልድያ (ይሄኛው የሁሉ መገናኛ መሆኗን ያስተዋሉ፤ ከፊንፊኔና ከዚያ በታች ካለው ክፍለ ሀገር የመጡ ኦሮሞዎች፤ የኦቦ ወሎ አባትና አያቶች ያወጡላት ስም ነው)፡፡

እንዲህ አንዱ መጥቶ ሌላው ሲሄድ በዐሥራ ስንትስ ቋንቋና በእልፍ ዐይነት ባሕል የተነቀሰ ጉራማይሌዋን ሸሽጋ እየተሽኮረመመች . . . ከጎንደር በር ደብረ ገሊላ ተዘረጋች . . . ለጥቁር ውሀ ከምትገብረው ሸሊ ወንዝ ትይዩ የሚሄደው ይሄ ጎዳና ሽንጧ ነው . . .

ከደብረ ገሊላ እስከ ቲንፋዝ . . . ጣሊያን ያነጠፈው ቀጭን አስፋልት የካትራሜ ቫስሊን የተቀባ ጥቁር ክንዷ ነው . . .

ከደፋርጌ እስከ ሙጋድ . . . ማንም ሰሞነኛ አሳዳሪዋ ሲመጣ የምታነሳለት መንታ እግሯ ነው . . .

ዐረቦች የመሠረቱት የንግድ መንደር “ሙጋድ” ዳሌዋ ላይ የተሰፋ ኪሷ ነው . . . ከዳሌዋ ከፍ ብሎ . . . የገነቴ አብራክ የመሰለች የሁሉ ማእከል . . . የከተማዬን የጥንት ስሞች አጣምራ የያዘች . . . ኩንስንስ ሰፈሬ የጁ ገነት፡፡

እዚህ ሰፈር በጥቁር ዐይነ እርግብ ሸፍነው መሀል ላይ ቢጥሉኝ፤ በኮቴያቸው ድምፅ ለይቼ አብሮ አደጎቼን ሰላም እያልኩ . . . “ታዲያስ ሠረቀ . . . ዐዲስ ሥዕል አልሠራህም?” . . .

ርቦኝ ሳፋሽክ ስታየኝ ቁራሽ የማትነፍገኝ የሐጂ እንድሪስ ልጅ ሐውለትን እያመሰገንኩ . . . “እግዚሃር ይስጥልኝ ሐውለትዋ” . . .

እንደ ጉድ ወይ እንደ እብድ የሚያየኝን የሰፈር ሰው ጋ ስደርስ ይለይላቸው ብዬ ከልጅነቴ የድቁና ትምህርት በማስታውሰው ግዕዝ አፍ እዘባርቃለሁ . . . “ሰብእ ያዐቢ እምነ አራዊት ወእንሰሳት?”

አልፌያቸው ስሄድም ከንፈር መጠጣቸው እያሳቀኝ . . . “እናንተ የገነቴ ቆንጆና ቆነጃጅት ሆይ . . . መልካም ከንፈራችሁን ለራሳችሁ እንጂ ለእኔ አትምጠጡ” እያልኩ . . .

ኩሊ አስፈልጓቸው ሶሻሊስታዊ ቀለሙ ያልጠገገ የሥራ መደቤን በጩኸት ለሚጠሩ . . . (“ወዛደር! ወዛደር!”) ትሁት እሺታዬን እያሰማሁ . . .

መንገድ የሳቱ ዐይነ ስውራንን መርቼ ምርቃት እያፈስኩ ሁሉ . . . “ከዘመን መቅሰፍት ይሰውርህ፤ ከፍሎ ከመውጣት ያድንህ ልጄ!” እየተባልኩ . . .

ምንም ሳልቸገር፤ እጄን ኪሴ ከትቼ፤ “እሪኩም ዘመዳ”ን እያፏጨሁ፤ ወደ ቤቴ ወይ ዘወትር ወደምገኝባት ዐይዳ ዳቦ ጋ ያለች የኡላጋ ዛፍ ሥር በሰላም ለመድረስ እችላለሁ ብል አላጋነንኩም፡፡

 
*

ትዝታ፤ ኑሮና እውቀቴ እዚህ መንደር ነው . . . ትናንቴ፤ ዛሬና ተገማች ነገዬም ጎዳናው ላይ ነው፡፡ “ቤቴ” ስል በመንግሥት ቤቶች መካከል ያለች ዛኒጋባዬን ብቻ አይደለም፡፡ ሽንቁር የበዛበት መዝጊያው ድንበር ሊሆንልኝ አይችልም፡፡ ቤቴ ጎዳናውንም ይጨምራል፡፡ ቤቴ ሌሎች ቤቶችንም ይጨምራል፡፡ ቤቴ ሰፈሩንም ያጠቃልላል፡፡ ቤቴ ከተማውንም ያካትታል . . .

እዚች ከተማ ውስጥ . . . በቅንጭብና በአረግሬሳ፤ በዕንጨትና በግንብ፤ በቆርቆሮና በአየር በታጠሩ ቤቶች መካከል በተጋደሙ ንዑሳን ጎዳናዎች ላይ ብዙ ዕውቀትን ልክ እንደ ጠጠር ከመንገድ ዳር የለቀምነው ትዝ ይለኛል፡፡ እምነትና ክህደትን፤ ወገንና ማንነትን፤ እኛ እና እነሱን በየሰፈራችን የተማርነውን አስታውሳለሁ፡፡

ይሄው ጎጠኛ ዕውቀታችን ባነሳሳው አድሬናሊን በጉርምስና ዘመን ጎራ ለይተን ዱላ ስንማዘዝ “ደፋርጌ እንጂ ደፋር አይደላችሁም” ብለን የገመትናቸው መወለዳችንን እስክናማርር ሲወቅጡን፤ ሌላም ጊዜ ስንቀጠቅጣቸው . . .

በቡሄ ጅራፍ ግርፊያ፤ የአገራችን ልጆች የሰው ወገን እንዳልሆኑ ሁሉ ቁጋችን ላይ ቶፓዝ አስረን የጉባ-ላፍቶ አቻዎቻችንን ገላ ተልትለን . . . ፊታቸውን ደም ያለበሰው ያ ደም የእኛም መሆኑን ልብ ሳንል . . . ምላሳችን በአፋችንን እንደቀረጠፍን ሳይገባን በድል አድራጊነት የተምነሸነሽነው . . .

እዚህ ሰፈር ውስጥ፤ “የልጅነቴ አበባ እርግፍ ትበል” ብለን ምኑንም ሳናውቀው ዐዋቂዎች ሲሰሙን በሚያስደነግጥ አባባል ተማምለናል . . . መሐላችን በሐሰት ነበር መሰለኝ አበቦቻችን በልጅነታችን ረግፈው ይሄው ፍሬ አልባ መሆናችንን ሳስተውል “ከዘመን መቅሰፍት ይሰውራችሁ፤ ከፍሎ ከመውጣት ያድናችሁ!” ብለው የመረቁን ሀሉ የለበጣ መሰለኝ፡፡


*

ዳሩ ተቀምጬ የምውልበት መንገድ ፒስታ ነው፡፡ ቀበሌውና ማዘጋጃ ቤቱ እንደ እባብ ካብ ለካብ እየተያዩ በአንተ ትብስ አንቺ ትብስ ከሃላፊነት ሲሸሹ ስንት ዘመን ወሬ ይናፈሳል፡ “በቃ በዚህ ዓመት አስፋልት ሊደረግ ነው”፡፡ የፉክክር አስፋልት ሳይነጠፍ ያድራል . . . ክረምት መጣሁ ሲል፤ ሁለት ሦስት መኪና ያልተጣራ ወርቅ የመሰለ ቢጫ አፈር ደፍተው . . . በቡልዶዘር ይደለድሉታል፡፡ ጓል ድንጋዮቹ በብረት መጋፊያው እየተገፉ ወደ ዳር ወጥተው የጎዳናውን ጠርዝ ይከትራሉ፡፡

አፈር ይቅለላትና እናቴ ያኔ ኪቢቃሎ ሰፈር ሚካኤል ቤተክርስቲያን ጎን ቤት እሰራለሁ ብላ ጀምራ . . . አሁን ድረስ ከመሰረቱ የወጣ ጅምር ቤት የሚጨርሰው አጥቶ የዱርዮች ኩስ መጣያ ሆኖ አለ . . . ለእሱ ውሀ ልክ ማሰሪያ እንዲሆናት ድንጋዮቹን እየለቀምን እንድንሰበስብ አድርጋን ነበር፡፡

ከአገር ሀብት የድርሻችንን ለመውሰድ የመጀመሪያውን ድንጋይ በማንሳት ያሟሸነው እዚህ ሰፈር ነው . . . የሕዝቡን ጠጠር ከመልቀም የሕዝቡን ሳንቲም ወደ መልቀም መሄዳችን ከድንጋይ ዘመን ወደ ብረት ዘመን ያደረግነው ፈጣን የስልጣኔ ሽግግራችን ነው፡፡ እህስ ጆንትራው! አበባችን በሞሳነታችን አልረገፈም?
 

*

ከዩኒቨርሲቲ ተባርሬ ድብርቴን ለማራገፍ . . . የናፈቀኝን የሰፈሬን አየር በመስገብገብ ልተነፍስ የሳንባዬን ክንፎች ዘርግቼ ስወጣ . . . አብሮ አደጎቼ የነበሩ የሰፈሬ ልጆች ዘር እየቆጠሩ እንደ ካርታ ሥራዎች ድርጅት ድንበር ሲያበጁ ደረስኩ፡፡

ሸሸኋቸው፡፡

መውደዳቸውን በመልበስ ተስፋ ተጠምዳ የተራቆተች ንፁህ ልቤን በሸማ ልሸፍን በከንቱ እየለፋሁ ራቅኳቸው፡፡ መለመላዋን በቀረች ልቤ ሳቁ፡፡ ከግንቦት ልደታ ቆሌ አፍ ነጥቀን፤ በጋራ ጠብሰን ከበላነው የነጭ ጠቦት ደም ይበልጥ የሚጎትት ሌላ የደም ልጓም አለ አሉኝ፡፡ ረመጥ ላይ አፈንድተን ከበላናቸው መንታ የበግ ቆለጦች፤ እሾኩን በአፈር አራግፈን እየተጎራረስን ከሰለቀጥነው የትግሬ ሙዝ የላቀ፤ ዛፎች በጥተን ከመጠጥነው ወለላ በላይ የሚያስተሳሥር ዘር አለ ተባልኩ፡፡ እስካሁን ጭንቅላቴን በመገረም እነቀንቃለሁ፡፡

ዋጋ ከፍለን ወደምንወጣበት ገደል ተወርውረን ለመግባት በቋፍ ላይ አይደለንም? ከዘመን መቅሰፍት ለመሰወርስ አልታደልንም?


*

አብሮ አደጌ፤ ወዳጄ ልቤ በዛብህ ኀብተአብ ከአባቱ ጋር አገር ለቅቆ እስኪሄድ ማን ትግሬ ማን ኤርትራዊ እንደነበር አላውቅም ነበር፡፡ እትዬ ሀዳስ ከምፅዋ ባዶ እጃቸውን ሲመጡ፤ የመረተ አክስት ወይዘሮ መዘንግእም ከአገር ተባርረው እዮሲያስ ከሚባል መልቲ ልጃቸው ጋር ወደ አስመራ ሲሄዱ . . . ጉቦ አጉርሰው፤ በዘመድ አስለምነው የቀሩት እዚሁ ሲቆዩ ግን . . . እዚችው ኡላጋዬ ሥር . . . በተበሳሳ ጥላዋ ተከልዬ ላውቀው የማልፈልገውን ሁሉ ከአስፈላጊው ዕውቀት ቀላቅዬ ተማርኩ . . . የትዝታዬንም እንጀራ ጣፋጩን ከመራሩ ጋር ደባልቄ ጋገርኩ . . .

. . . ይሄንና ያን. . . ሰው መሆንን የሚያስረሳ፤ ወንድማማችነትን ቆርጦ የሚጥል ምን ዐይነት ሰይጣን የሞረደው፤ እንዴት የተባ ካራ ነው ፖለቲካ?

Read the English translation

Listen to the original read by the author:

When Alebachew first translated this story into English, he was very uncertain as to whether the translated text was able to evoke the same response as the source text. The reason for his doubt was the fact that the story uses dialects and cultural references which are hard to clearly articulate in the English language. My first reaction was that nothing is untranslatable.  But, when I read the original text, I understood what he meant. Apart from linguistic and cultural challenges, the fact that he used ‘‘stream of consciousness’’ as a writing technique made reading this work like entering a maze. The Amharic story has footnotes, which explain words written in different dialects and sometimes other local languages.

Capturing the essence of such culturally distinct metaphors in the target language is very challenging. However, I decided against using footnotes in the English translation to avoid appearing overly academic. I took creative liberty in translating the idioms and metaphors, and in rephrasing the ruptured sentences (a style used in stream of consciousness) in a way that an English reader would understand. In some cases, however, new concepts had to be introduced. To describe the diversity of the town in the third paragraph, for example, Alebachew alludes to the town coyly smiling, hiding her mosaic tattoos. The tattoo he is referring to, which is typical for women in that region, is used to decorate women’s gums with a contrasting pattern, as showing plain red gum when one smiles is perceived to be unattractive. We wondered whether translating it as “the tattoo on her gum” would completely throw the English reader; we also had the option of explaining this culture in a footnote, or describing it generally as a tattoo (achieving only partial equivalence). We later opted to translate it as “gum-tattoo”, at the risk of sounding bizarre, but in the belief that no culture should really be absolutely alien to world literature readers.

The experience of co-translation has been so rewarding for us both. We believe the synergy enabled us to do this seemingly untranslatable story a level of justice that would have been hard to achieve individually.

Mulugeta Alebachew is an aspiring writer based in Addis Ababa. He is best known for his debut collection of short stories titled Mehareben Yayachihu, published in 2017. He occasionally contributes articles about Ethiopian literature, translated short stories, and book reviews to journals and magazines. Currently, he works in communications and public relations.

Bethlehem Attfield is currently based in Kathmandu, Nepal, and works as a writer and a literary translator (Amharic to English). In 2020, she translated the Amharic story “የድንች መዋስዕት”, originally written by Adam Reta, which is now available on Kindle. She also produced it as an audio musical story—“Requiem for Potatoes”, available on most audiobook stores. She contributes translated stories to literary journals, and hosts the YouTube podcast “Journey to Ethiopia with Story”. Her first novel in translation, The Lost Spell by Yismake Worku, will be released by Henningham Family Press in the summer of 2021. Her goal is to promote the translation of African vernacular literature, and advocate for its rightful place in world literature.