ვაჟა ფშაველა

ვაჟა-ფშაველა

Illustration by Florinda Pamungkas

კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი

ზოგს ჰგონია, რომ ნამდვილი პატრიოტიზმი ეწინააღმდება კოსმოპოლიტიზმს, მაგრამ ეს შეცდომაა. ყოველი ნამდვილი პატრიოტი კოსმოპოლიტია ისე, როგორც ყოველი გონიერი კოსმოპოლიტი (და არა ჩვენებური) პატრიოტია. როგორ? ასე,—რომელი ადამიანიც თავის ერს ემსახურება კეთილგონიერად და ცდელობს თავის სამშობლო აღამაღლოს გონებრივ, ქონებრივ და ზნეობრივ, ამით ის უმზადებს მთელს კაცობრიობას საუკეთესო წევრებს, საუკეთესო მეგობარს, ხელს უწყობს მთელი კაცობრიობის განვითარებას, კეთილდღეობას. თუ მთელის ერის განვეთარებისათვის საჭიროა კერძო ადამიანთა აღზრდა, აგრზდვე ცალკე ერების აღზრდაა საჭირო, რათა კაცობრიობა წარმოადგენდეს განვითარებულს ჯგუფსა; თუ კერძო ადამიანისათვის არის სასარგებლო აღზრდა ნაციონალური, ინდივიდუალური, აგრეთვე ყოველის ერისათვისაა სასარგებლო ასეთივე აღზრდა, რათა ყოველმა ერმა მომეტებული ძალა, ენერგია, თავისებურობა გამოიჩინოს და საკუთარი თანხა შეიტანოს კაცობრიობის სალაროში . . .

ყოველი მამულიშვილი თავის სამშობლოს უნდა ემსახუროს მთელის თავის ძალღონით, თანამოძმეთა სარგებლობაზე უნდა ფიქრობდეს და რამდენადაც გონივრული იქმნება მისი შრომა, რამდენადაც სასარგებლო გამოგდება მშობელი ქვეყნისათვის მისი ღვაწლი, იმდენადვე სასარგებლო იქმნება მთელი კაცობრიობისათვის. ედისონი ამერიკელია, ამერიკაშივე მუშაობს, მაგრამ მისი შრომის ნაყოფს მთელი კაცობრიობა გემულობს. შექსპირი ინგლისელია, ინგლისში მუშაობდა და ცხოვრობდა, მაგრამ მისი ნაწერებით მთელი კაცობრიობა სტკბება დღესაც. ეგრეთვე სერვანტესი, გიოტე და სხვა გენიოსები თავის სამშობლოში, თავის თანამოძმეთათვის იღვწოდნენ, მაგრამ დღეს ისინი ბთელს კაცობრიობას მიაჩნია თავის ღვიძლ შვილებად.

ყველა გენეოსები ნაციონალურმა ნიადაგმა აღზრდა, აღმოასცენა და განადიდა იქამდის, რომ სხვა ერებმაც კი მიიღეს ისინი საკუთარ შვილებად. მაშასადამე, გენიოსებმა თავის სამშობლოს გარეშეც ჰპოვეს სამშობლო—მთელი ქვეყანა, მთელი კაცობრიობა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, გენიოსთ ნაწარმოებნიც უფრო სარგები და შესაფერებელია ეროვნულ ნიადაგზე. "ჰამლეტით," "მეფე ლირით" ვერც ერთი ქვეყნის შვილი ვერ დასტკბება ისე, ნამეტნავად თარგმანით, როგორც თვით ინგლისელი, რომელიც ინგლისურს ენაზე კოთხოლობს ამ ნაწარმოებთ. შორს სად მივდივართ? ნუთუ სხვა ქვეყნის შვილი ისე დასტკბება "ვეფხისტყაოსნით" და ისე გაიგებს მას, რაც უნდა კარგი თარგმანი წაიკითხოს, ან თუნცა კარგად იცოდეს ქართული ენა, როგორც თვით ქართველი?—არასდროს. გენიოსს, როგორც პიროვნებას, ინდივიდს, აქვს საკუთარი სამშობლო, საყვარელი, სათაყვანებელი, ხოლო მის ნაწარმოებს არა, ვინაიდან იგი მთელი კაცობრიობის კუთვნილებაა, როგორც მეცნიერება . . .

მეცნიერება და გენიოსები გვიხსნიან გზას კოსმოპოლიტიზმისაკენ, მაგრამ მხოლოდ პატრიოტიზმის, ნაციონალიზმის მეოხებით. განავითარეთ ყოველი ერი იქამდის, რომ კარგად ესმოდეს თავისი ეკონომიური, პოლიტიკური მდგომარეობა, თავის სოციალური ყოფის ავკარგი, მოსპეთ დღევანდელი ეკონომიურ უკუღმართობა და, უეჭველია, მაშინ მოისპობა ერთისაგან მეორის ჩასანთქმელად მისწრაფება, ერთმანეთის რბევა, ომები, რომელიც დღეს გამეფებულია დედამიცის ზურგზე.

პატრიოტიზმი, როგორც სიცოცხლე და სიცოცხლესთან გრძნობა, თითქო დაბადებასთან ერთად ჰყვება ადამიანს და შეიცავს ისეთ ნაწილებს, რომელთაც ვერც ერთი ჭკვათმყოფელი ადამიანი ვერ უარყოფს, როგორც მაგ. არის დედა ენა, ისტორიული წარსული, სახელოვანი მოღვაწენი და ეროვნული ტერიტორია, მწერლობა და სხვა. იმავ წამიდანვე, როცა ბავშვი ქვეყანას იხილავს, მას, გარდა ჰაერისა, სადგომ-საწოლისა, ესაჭიროება აღმზრდელი, რძე-საზრდოდ, ნანა—მოსასვენებლად.

ყველა ეს ხდება ოჯახში, დედის ხელმძღვანელობით და სწორედ აქ არის დასაბამი პატრიოტიზმისა. ყმაწვილი იმ თავიდანვე მჭიდრო კავშირს იმათთან ჰგრძნობდა, ვინც იმას ესაუბრება, ვინც გარშემო ახვევია,— ვისგანაც პირველ შთაბეჭდილებას ღებულობს. ამიტომ უყვარს ის ენა, რომილიც იმას სიყრმის დროს ესმოდა, და ის ადამიანები მიაჩნია თავისიანებად, რომელნიც ამ ენაზე ლაპარაკობენ თუ მღერიან. თავის სოპლელთა სრულიად უმნიშვნველო სხვებისაგან განმასხვავებელი საუბრის კილოც კი შვენიერებად მიაჩნია. თავისი სოფლელი, თუნდაც უკანასკნელი ადამიანი, უცხო ადგილას, უცხო მხარეს რომ შეჰხვდეს, დიდ სიამოვნებას აგრძნობინებს. ვიდრე გაფართოვდება ბავშვის მხედველობა და გაიზრდება მისი ფატრიოტიზმი, მას მხოლოდ განსაკუთრებით ის სოფელი, ან დაბა უყვარს, სადაც დაბადებულა და ბავშვობა გაუტარებია.

ვერ წარმომიდგენია ადამიანი სრულის ჭკუისა, საღის გრძნობის ფატრონი, რომ ერთი რომელიმე ერი სხვებზე მეტად არ უყვარდეს, ან ერთი რომელიმე კუთხე. რატომ?—იმიტომ: ერთი და იგივე ადამიანი ათასს ადგილას ხომ არ იბადება, არამედ ართს ადგილას უნდა დაიბადოს, ერთს ოჯახში, ერთი დედა უნდა ჰყავდეს! თუ ვინმე იტყვის ამას, ყველა ერები ერთნაირად მიყვარსო,—სტყუის, თვალთმაქცობს: ან ჭკუანაკლებია, ან რომელიმე პატრიის პროგრამით არის ხელფეხშებოჭილი. სამოწყალეო სახლში აღზრდილი ბუშიც კი როელსაც, შეიძლება, ათასი ლალა გამოუჩენდეს და გარშემო ათასი ენა ესმოდეს, ბოლოს ერთს რომელსამე ენას იწამებს და ერთს ქვეყანას მიიჩნევს თავის სამშობლოდ . . .

პატრიოტიზმი უფრო გრძნობის საქმეა, ვიდრე ჭკუა-გონებისა, თუმცა კეთილგონიერება მუდამ ყოფილა და არის მისი მათაყვანებელი და პატივისმცემელი. კოსმოპოლიტიზმი მხოლოდ ჭკუის ნაყოფია, ადამიანის კეთილგონიერებისა, მას ადამიანის გულთან საქმე არა აქვს, იგი საღსარია იმ უბედურობის ასაცილებლად, რომელიც დღემდის მთელს კაცობრიობას თავს დასტრიალებს.

ამიტომ კოსმოპოლიტიზმი ასე უნდა გვესმოდეს: გიყვარდეს შენი ერი, შენი ქვეყანა, იღვაწე მის საკეთილდღეოდ, ნუ გძულს სხვა ერები და ნუ გშურს იმათთვის ბედნიერება, ნუ შეუშლი იმათ მისწრაფებას ხელს და ეცადე, რომ შენი სამშობლო არავინ დაჩაგროს და გაუთანასწორდეს მოწინავე ერებს. ვინც უარყოფს თავის ეროვნებას, თავის ქვეყანას იმ ფიქრით, ვითომ კოსმოპოლიტი ვარო, ის არის მახინჯი გრძნობის პატრონი, იგი თავისავე შეუმჩნევლად დიდი მტერის კაცობრიობისა, რომელსაც ვითომ ერთგოლებას და სიყვარულს უცხადებს. ღმერთმა დაგვიფაროს ისე გავიგოთ კოსმოპოლიტიზმი, ვეთომ ყველამ თავის ეროვნებაზე ხელი აიღოსო. მაშინ მთელმა კაცობრიობამ უნდა უარჰყოს თავისი თავი. ყველა ერი თავისუფლებას ეძებს, რათა თავად იყოს თავისთავის პატრონი, თითონ მოუაროს თავს, თავის საკუთარის ძალ-ღონით განვითარდეს. ცილ-ცალკე ეროვნებათა განვითარება აუცილებელი პირობაა მთელის კაცობრიობის განვითარებისა.



Originally published as Vazha-Pʻshavela, Tʻxzulebatʻa sruli krebuli atʻ tomad (Tbilisi: Sabchʻotʻa Sakʻartʻvelo, 1964), 9: 252-254.

Read the English translation

Listen to the text in the original Georgian read by Natalia Bukia-Peters:

Vazha Pshavela’s “Cosmopolitanism and Patriotism” (1905) was published on the eve of revolution. Throughout tsarist Russia, and throughout Georgia, intellectuals and writers were beginning to question the foundations of the regime’s sovereignty. They asked for better representation in St. Petersburg from the tsarist government from afar and demanded recognition of their separate national destinies. The text was catapulted into an intellectual and political environment that made nationhood coterminous with sovereignty and national identity coterminous with the concept of the rights-bearing subject. Across Central Asia and the Caucasus, small peoples were discovering their voices and learning to identify cohesively and collectively, in order to form what Benedict Anderson would later call “imagined communities.” Although the 1905 Revolution was ultimately suppressed and the tsar remained on the throne until 1917, change was in the air throughout the Russian empire, as the traditional basis of personal, national, and global identity was called into question.

Vazha’s imagined community is that of a Georgian nation bound together by language and poetry. Georgia’s ancient literature, which dates back to the fifth century of the common era, includes the twelfth-century Persianate epic of Rustaveli, Knight in the Panther’s Skin, a text Vazha praises greatly, as well as texts from earlier centuries that operated within a Byzantine cultural sphere. Given the extensive contacts between Georgian and Greek, Persian, and Russian literatures, any connoisseur of Georgian literature is well-positioned to comment on the cosmopolitan/patriot dialectic, for an educated Georgian will have imbibed each of these traditions, albeit in mediated form.

Just as Vazha imagined a community into being in his poetry and prose, so too, and through the same medium, did he imagine his own authorial persona into being. Born in 1861 under the name of Luka Razikashvili, Vazha baptized himself “son of the Pshavs” when he decided to become a poet and to fashion his own poetic voice as the voice of the Georgian people. In linguistic terms, this meant forging a new literary idiom that was redolent with mountaineer vocabulary. “Cosmopolitanism and Patriotism” can be seen from this perspective as a justification of Vazha’s own indigenizing aesthetic, which insists on the integrity and value of minor poetic registers and non-metropolitan identities. Vazha’s own aesthetic position is embedded in the claim that a child’s “obscure dialect, which is of little use to the rest of the world, is for him the crux of his being, the most precious element within his cultural inheritance, and the foundation of his self-consciousness.” If it appears that Vazha is here overstating the role of language in the formation of identity, we must be mindful of the intense power of language within Georgian history.

Yet even as he celebrates the minor and marginal strains of literary culture, Vazha is keenly attuned to the dangers of nativism. Far from being a nativist himself, Vazha is an educated citizen of the world and an enthusiastic reader of Shakespeare and Goethe, tenaciously clinging to his roots, because it is in these roots that he finds his most profound poetic inspiration. When Vazha argues that “The separate development of nations is the condition for the development of all humanity,” his words should be understood in light of the contradictory cosmopolitanism that shapes the Caucasus from all angles, whereby most writers and readers were proficient in at least three languages: the lingua franca of the ruling regime, which would have been Russian or Persian depending on the historical period; the language they spoke at home; and a more widely circulating regional vernacular, which was often a Turkic language. Vazha’s insistence on the singularity of place, and the irreproducibility of identity, emerges from his consciousness of the threat posed by a one-size-fits-all cosmopolitanism that flattens out cultural differences, and which epitomizes in many respects the darkest aspect of the Soviet experiment (as well as of contemporary globalization), in which particularism (in this case, Russian) sometimes masqueraded as a universal brotherhood of peoples. Indeed, “no one can love ten thousand places at the same time,” for every attachment to a place requires a new vocabulary, and a new way of being human. In light of subsequent history, it is unsurprising that Vazha’s bold and insistent yoking together of love for language and regional identity was soon forgotten amid the upheaval of Soviet rule.

Vazha Pshavela (literally, “son of the Pshav people,” or Vazha, as he is known in Georgian) is the pen name of Luka Razikashvili (1861-1915), a Georgian poet and writer best known for giving the Georgian folkloric tradition a modern literary form. Arguably the greatest 19th-century Georgian poet, Vazha was a pioneer of the epic poem. His major works include the epic poems Aluda Ketelauri (1888), Host and Guest (1893), and The Snake-Eater (1901), as well as dramas, short stories, and shorter verse forms. During the Soviet era, Vazha’s work was translated into Russian by major poets such as Osip Mandelstam, Boris Pasternak, Marina Tsvetaeva, and Nikolai Zabolotsky.

Rebecca Gould is the author of Writers and Rebels: The Literatures of Insurgency in the Caucasus (Yale University Press, 2016) and the translator of After Tomorrow the Days Disappear: Ghazals and Other Poems of Hasan Sijzi of Delhi (Northwestern University Press, 2016) and The Prose of the Mountains: Tales of the Caucasus (Central European University Press, 2015). Her translations from Georgian, Persian, and Russian have appeared in The Hudson Review, Nimrod, The Atlanta Review, Prairie Schooner, Washington Square, and Tin House (Open Bar). She teaches Comparative Literature and Translation Studies at the University of Bristol in the UK.

Natalia Bukia-Peters is a freelance translator, interpreter, and teacher of Georgian and Russian. She studied at Tbilisi State Institute of Foreign languages before moving to New Zealand in 1992 and then to Cornwall in 1994. A member of the Chartered Institute of Linguists, she has translated many literary works from Georgian into English for the Ministry of Culture and Monument Protection of Georgia.