ЗА АЗБУКАТА НА СОНИШТАТА

 

При неодамнешната средба со Вас, во еден од моите тревожни соништа, ми сугериравте да ги за­пишувам моите нови сонови. Всушност, ми дадовте домашна задача да водам личен дневник со сништа, проследени со моите првични толкувања на исти­те. Ми зададовте задача, всушност, да направам свој „ноќник“. Така јас го нареков дневникот на соништа­та. Тоа не ми падна тешко, бидејќи одамна чувству­вам порив да си ги меморирам соништата, да ги за­пишувам и да се обидам да ги протолкувам. Во една пригода, во 1989 година, впрочем, дури и напишав една збирка текстови во којашто поголемиот дел беа записи на соништа што ги нареков „Друго време (оне­обичнување на знаците)“. Во нив запишав некои на­вистина доживеани сонови, во коишто интервенирав со цел да ги литераризирам (да оставаат впечаток на измислици и раскази), а еден дел беа мистифицира­ни соништа, значи имитирав сонување. Подоцна ни јас самата веќе не можев да тврдам со сигурност кои сонови се стварни, а кои се измислени. И едните и другите беа плод на имагинација.

Поривот за запишување на соништата, кај мене е проследен со мечтата по естетското и со играта на преобразбата на сонот во уметност, на чистата фан­тазија во литерарен облик, во претворбата на еден свет во друг. Така, запишувањето на соништата и овој пат, во оваа 2014 година, ќе биде облик на „пишување соништа“, творечки чин, облик на ритуал, ако може да се зборува за творење соништа. Ми се чини дека може, оти – да се сонуваат соништата е една работа, прилично поетска, метафизичка, визионерска, пара­болична, метафорична, лудистичка, некогаш и миме­тичка, кога животот се претвора во подвижни слики на сонувачот, во еден навидум нелогичен живописен театар/филм, а да се запишуваат соништата е сосема друга работа, толкувачки чин, па со самото тоа и чин на претворба на сликите од сонот во јазични форми, во смисла.

Потрагата по соништата е потрага по смислата на живеењето. Толкувањето на смислата на нашите соништа е толкување на смислата на нашите живо­ти. Човек има право да сонува. Тоа право на сону­вање е неразделно од правото на толкување. Само што правото на толкување е почесто должност, волја, потреба. Се разбира, ако сакаме да се доближиме до смислата. Значи, поривот за правење и пишување соништа може да се надополни со поривот за нивно толкување. Меморирањето на соништата е не само облик на сеќавање, туку увод во нивното толкување. кога ги запишувам соништата, имам впечаток како да ги гледам на поинаков начин, порационален, огле­дален, ирационалното се отсликува во рационалното и започнувам да ги сфаќам нејасните темни места, црните дупки во сонот, квазарите. Јазикот со којшто ги запишувам соништата и во којшто го вразумувам симболичниот и навидум алогичен јазик на сонот, е вид толкување, чин на освестување на непроѕирни­те места, ерминија, како што велеле средновековните Македонци, порака на Хермес (овдешниот Еразмо).

Така, еве, сега се посветувам на овие хибридни раскажувачки текстови, нешто меѓу раскази, фикции, дневнички записи, мемоари, епистули, исповеди, есеи, драмски сцени, па и песни. Ониричките фикции ќе ги склопам во голема форма. Тоа може да даде една пара-романескна, поточно новелистичка целина. Ако е за право, овој обемен текст – крпенка (пачворк), е варијанта за индивидуална хипер-фикција. Ќе се оби­дам најпрвин да ги запишам просто, фотографски, едноставно да ги претворам во текст.

Таа претворба на сонот во јазик и во текст е за­земање растојание, отуѓување од првобитната форма, стапнување во зоната на свесното, во зоната на умет­ничкото. Тоа е ритуал кој го осмислува постоењето. Една фигура се претвора во друга. Фигурите на Хип­нос се преобразуваат во фигури на Логос. Но најваж­но е дека фантазијата е другото име на слободата и дека таа се одвива непречено во сонот. Несвесното е ќерка на слободата. Спас од моралното прогонство во коешто нè втурнува стварноста закоравена во ин­ституции, прописи, забрани, заблуди, ограничувања, конвенции, стереотипи...

Во таа смисла, допуштете ми да кажам, имам не­која своја архаична техника на толкување на овие фи­гури, но засега не се осмелувам да Ви ја претставам, уште помалку да Ви ја сопоставам на Вашата. Поаѓам од Вашите прашања што им ги поставувате на паци­ентите, кога сакате да се соочите со нивното несвес­но, макар со нивната душа, кога сакате и тие самите да се соочат со своето несвесно и да го осветлат со Речта. Во мигот кога човекот ја преминува граница­та меѓу сонот и јазикот, влегува од невидливото во видливото, од полубожествените и демонски предели на сонувањето во овоземните предели на човековото постоење, од сакралното во гротескното. Всушност, се работи само за едно единствено прашање поста­вено на различни начини: „А сега може ли да ми рас­кажете еден сон? На што ве потсетува тој сон? как­ви асоцијации буди кај вас овој сон? како вие си го објаснувате? Дали сонот е битен за вашата животна приказна? Би сакале ли да поминете еден тест на асо­цијации? За што фантазирате? Дали воопшто имате некакви фантазии?“

Во Вашата чудна, и мене драга, автобиографија „Сеќавања, соништа, размислувања“, велите дека душата не поседува свој сопствен „центар за говор“ како човекот, па затоа, за да се изрази, го користи цен­тарот за говор на човекот. Дали тоа значи дека душа­та има потреба од човекот, за да се обелодени, оти во спротивно потонува во бездната на несвесното и оттаму се јавува во форма на неразбирливи, а моќни слики и разорни дејства кои ја напаѓаат личноста на човекот? Отцепена од човекот, душата создава нешта кои се исклучиво нејзина творба, а не човечка, па така таа со сопствени, психички орудија му се спротивста­вува на човекот. Оние ствари кои се рожба на душата, кога се дијаспорични, кога се во егзил, кога се несфа­тени, тогаш добиваат некоја речиси над-човечка моќ, напросто демнат во мракот за да му се одмаздат на малодушното суштество кое немало волја да се соочи со себеси, кое ги одбило сопствените соништа. Тие имаат знаење и моќ да му се спротивстават на човекот кој не ги препознал и кој не се обидел да ги препознае сликите од сонот, човекот кој (несвесно, ама сепак) одбрал да биде под власт на паничниот и опсесивен страв. Она што сме одбиле да го протолкуваме, она што сме одбиле да го разбереме, она од што не сме извлекле никаква поука („етички заклучоци“?), што сме го потиснале брзо-брзо во непристапните понори се враќа токму за да предизвика паничен страв. Тој задушува сè додека не го задуши сосема субјектот кој (него) го доживува. Ми се чини дека душата, со цело­то свое „битие“ на заборавена и осакатена свесност, битие кое на прв поглед наликува на хаос, а не е хаос, создава амбиент на слободен свет, свет во којшто жи­вееме ослободени од строгите правила на поимски­те и моралните проекции на светот. Ми се чини дека смртното и бесмртното се упатени едно на друго, то­кму во душата на човекот и таа станува поприште на неименлива и неимоверна војна.

Вие велите, Карл, дека во душата има некоја при­таена намера, слична на законот на животот. Таа при­таена намера на душата се јавува како судбина и се доживува многу посилно одошто може да се поима и да се изрази тоа со зборови/думи. Ако човековиот јазик е немоќен да ја изрази отворено таа тајна, тогаш сонот има моќ да ја навести со својот шифриран го­вор, со своите симболи и параболи, со своите парадо­кси, алегории, метафори, синестезии и оксиморони, со својата нарушена и дисконтинуирана синтакса која допрва, преку анализа, треба да се возобнови.

Светот на сонот е сетилен, плотен, телесен, визу­елно моќен, алузивен. Таков ми се чини составот на човечката личност, како некаква клучалка во којашто се врти клучот на преобразбата, небаре човекот нико­гаш и не е сосема завршен во создавањето, дека тој не е исцело очовечен, туку секогаш треба повторно да се случи уште нешто, да се вложи уште малку труд, за да го премине јазот меѓу пред-човечното, прачовеч­ното, получовечното и човечното, меѓу демонското и боговското, за да стане човек, за да стане личност, за да стане и самиот творец на својот живот и на една човечна средина.

Вие велите, Карл, дека човекот самиот себеси си е Господ Бог, ама јас гледам многу често дека човекот и спрема себеси лично и спрема најблиските, знае да биде суров, немилосрден тиранин, знае да измачува и да се измачува, да се поделува и да дели, да урива и да разорува, па тогаш каков е тој Бог во човекот, од каде таков Господ, се поставува прашањето, од каде таква немоќ да се биде добар, од каде ова отсуство на волја да се прави добро другему, од каде тој ѕверски порив да се освојува туѓото и да се владее со него? Но, пра­шањето треба да гласи: Дали човекот сам себеси си е сотона, сопствен ѓавол?

Голем дел од соништата не ја преминале граница­та на нивниот дом, не се претвориле во свесна слика и збор ни за миг. Нив само ги чувствуваш во мигот на будењето, ги носиш во себе како некое бреме, не зна­еш дали слатко или горчливо. Сеќаваш дека се случи­ле, дека си бил на нивна територија, но не се сеќаваш на нив. Можеби некогаш друг пат ќе ги отсонуваш повторно и тогаш ќе бидат наменети за сеќавање. Нив им е напросто дадено да бидат тајна, да бидат отаде логосот. Тие се проблесок на сенката, а не сенка која се преобразува во светлост, светлоста се преобразува во свет. Магиска моќ на сонот! Сè со помош на мисла­та, со помош на енергијата!

Многу голем број соништа ги помнам при бу­дење, извесно време ми се јасни како тукушто прочи­тана приказна, би можела да ги прераскажам, верувам дека е невозможно да ги заборавам, си ги повторувам во себе како да сакам да ги научам на памет, па пре­заспивам (долга е ноќта) или станувам и ги започ­нувам дневните обврски. Потем тивко, неосетно, ги заборавам.

Тоа побудува и чудење, и гнев кај мене, незадо­волство од самата себе, зошто не сум ги запишала. Само паметниот запишува. Некогаш некој сосема кус инсерт ќе ми помине во свеста, како слика, како име, како чувство, како амбиент, како простор, ама нема тек, нема развој на приказната, нема целина. Набрзо паѓаат во заборав, таквите сништа. Не го издржале тестот на животот. Ми откажало памтењето. Но останува да ме измачува и да ме вознемирува носталгија спрема тие загубени сништа, како спрема абортирани рожби. Нешта кои можеле да бидат наши чеда, ама сме ги задушиле предвреме, или совреме, зависи од кој агол се гледаат нештата. Јас ги менувам аглите. Некогаш можам да бидам на две три места во исто време. Ги носам аглите во себе. Станувам аглеста. круг полн агли.

Еден сосема мал дел соништа ги запомнуваме затоа што сме ги запишале веднаш. Раскажаните со­ништа се запаметени соништа. Знаци на патот. Фрлени камчиња зад себе. Ако се изгубиме во заборавот, имаме потсетник, ќе ги следиме фрлените камчиња, и ќе го најдеме патот. После, со нив можеме да правиме што сакаме: да ги чуваме за себе како личен дневник, да ги објавиме, да ги дадеме на другите да ги читаат, да им го смениме идентитетот, од соништа да направиме фик­ции, прераскажеме заради терапија, да ги редактираме како да се книжевен запис.

Таквите соништа се спасители, нешто како одла­гање на пресудата, дефокусирање од смртта, продол­жување на животот, давање шанса да се избавиме, да бидеме амнестирани, влог за помилувањето. Тие нè потсетуваат дека штом сме се родиле, можеме да би­деме подложни на злоупотреба, дека секоја инстан­ца може да се претвори во некоја „виша“ инстанца и да нè осудува, казнува, измачува. Раскажувајќи ги сништата како измислици, или измислиците како сништа, - кој веќе ја забележува разликата меѓу нив! – добиваме време да се искупиме, да се сочуваме, да се спасиме, да се преобразиме, да го смениме рам­ништето на постоење, да се искачиме едно скалило повисоко.

Некои од соништата се чисто задоволство, на­просто уживаме да се сеќаваме на нив, да ги повто­руваме, да станат ритуал, да не служат за ништо дру­го освен да бидат Точка врз којашто си ја потпираме свеста, од којашто поаѓаме за да влеземе во состојба на медитација или на екстаза.

Некои соништа се повторуваат и против нашата волја, тие имаат своја волја да бидат, да опоменува­ат, па стануваат неизбежни. Тие нè потсетуваат дека сонуваме слично како другите, дека колку и да сме различни, споделуваме исти нешта со другите луѓе, дека човештвото сме ние. Тоа се споделени соништа, клишеа, еден вид општи места што ги доживуваме сите на свој начин: летаме како птици, паѓаме како ангели, се струполуваме во бездни како жртви, трепе­риме од страв како деца, се парализираме, онемуваме и ја губиме моќта на зборување, ја губиме главата, бегаме пред некој монструм, се мачиме за да се ис­качиме на некоја височина или да преминеме некоја пропаст, доцниме на некој час, некое предавање, го испуштаме последниот воз, се фаќаме за некоја слам­ка додека се давиме, се спуштаме во мрачни подруми, се соочуваме со подземјето, откопуваме некое скрие­но благо, разговараме со животни, се претвораме во дете, општиме со мртвите, умираме на сон, ах умира­ме повеќе пати.

А ако повеќе пати умираме, значи ли дека повеќе пати живееме? Што ни кажува сонот? Нè потсетува на нашите некогашни овоплотувања? Нè подготвува за следната инкарнација?

За време на една таква подготовка, кога се на­оѓав на распетие меѓу два живота, ја пишував оваа своја книга – ноќник, свесна дека еден ден ќе ја читам како да е туѓа. Можеби ќе видам во неа нешто што не сум го видела додека сум ја пишувала. Можеби ќе се осознаам себе се на начин на којшто не би можела без неа. Ни јас не знам повеќе каде почнува сонот, каде завршува, каде почнал овој живот, каде завршил. Сеќавањето е една огромна мистерија. Ги редиш ко­цките и гледаш дека многу коцки ти недостасуваат за да ја добиеш целината, дека целината ти е недостап­на, па сепак продолжуваш да ги редиш. Насетуваш, редејќи, дека е возможно да ги пополниш фиктивно празните места и да си ја замислиш целината. Ами има ли нешто подобро од тоа? Што повеќе од тоа?

Сме биле замисла и пак ќе бидеме. Па ајде да се замислуваме, да си замислуваме! Сонот е вообразба, сеќавањето е вообразба, запишувањето на вообразби­те е веќе редење коцки. Играње коцканка, к’лцканка, к’цканка, коцкање со Вишниот, одлагање на загубата, подготовка за загуба. Не сум јас таа која ги одредува правилата на играта.

Да раскажувам, значи да сонувам. Да сонувам, значи да постојам. Не е битно во кој живот. Сонот е драмолетка на обратни, притаени и поетски проек­ции, склоп на херметични собитија, па може да се сонува во неколку чинови и повеќе сцени. Не може­те да го толкувате од позиција на осакатениот „здрав разум“.

Некој рекол „Животот е сон“. Јас велам: „Сонот е живот“.

Затоа, да преминеме на соништата.

 

Срдечно Ваша,

К. Ќ.